Η δεύτερη κυβέρνηση του προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ μετράει μόλις τέσσερις μήνες ζωής, αλλά ήδη υπάρχουν ενδείξεις ενός εν τη γενέσει δόγματος εξωτερικής πολιτικής. Και, όπως και πολλά άλλα στην προεδρία του, σηματοδοτεί μια εντυπωσιακή απόκλιση σε σχέση με το παρελθόν.

Τα δόγματα διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην αμερικανική εξωτερική πολιτική. Με το Δόγμα Μονρόε, που ανακοινώθηκε το 1823, οι Ηνωμένες Πολιτείες διαβεβαίωσαν ότι θα ήταν η κυρίαρχη δύναμη στο δυτικό ημισφαίριο και θα εμπόδιζαν άλλες χώρες να εφαρμόσουν ανταγωνιστικές στρατηγικές θέσεις στην περιοχή. Στην αρχή του Ψυχρού Πολέμου, το Δόγμα Τρούμαν διακήρυξε την υποστήριξη των ΗΠΑ σε χώρες που εναντιώνονταν στον κομμουνισμό και στην υποστηριζόμενη από τη Σοβιετική Ενωση υπονόμευση (του δυτικού μοντέλου).

Πιο πρόσφατα, το Δόγμα Κάρτερ κατέδειξε ότι οι ΗΠΑ δεν θα έμεναν άπραγες αν μια εξωτερική δύναμη επιδίωκε να θέσει υπό τον έλεγχό της την πλούσια σε πετρέλαια περιοχή του Περσικού Κόλπου. Το Δόγμα Ρίγκαν υποσχόταν βοήθεια σε αντικομμουνιστικές, αντισοβιετικές δυνάμεις και χώρες. Το Δόγμα της Ελευθερίας του Τζορτζ Μπους κατέστησε σαφές, μεταξύ άλλων, ότι ούτε οι τρομοκράτες ούτε όσοι τους φιλοξενούσαν θα ήταν ασφαλείς από επιθέσεις.

Το κοινό στοιχείο μεταξύ αυτών και άλλων δογμάτων είναι ότι επισημαίνουν σε διάφορα ακροατήρια τα στρατηγικά συμφέροντα των ΗΠΑ, καθώς και τι είναι διατεθειμένες να κάνουν για την εξυπηρέτησή τους. Τα δόγματα αποσκοπούν στο να καθησυχάζουν φίλους και συμμάχους, να αποτρέπουν υπαρκτούς ή εν δυνάμει εχθρούς, να θέτουν σε κίνηση κρατικούς μηχανισμούς αρμόδιους για ζητήματα εθνικής ασφάλειας και να ενημερώνουν το κοινό.

Παρ’ όλο που δεν έχει ανακοινωθεί ρητά κανένα Δόγμα Τραμπ, έχει αρχίσει να διαφαίνεται ένα. Θα μπορούσαμε να το ονομάσουμε δόγμα «κάνουμε τα στραβά μάτια» ή δόγμα «μη βλέπετε το κακό, μην ακούτε το κακό, μη μιλάτε για το κακό» ή δόγμα «δεν μας αφορά».

Σε κάθε περίπτωση, αυτό το δόγμα υποδηλώνει ότι οι ΗΠΑ δεν θα προσπαθούν πλέον να επηρεάζουν ή να αντιδρούν στον τρόπο με τον οποίο συμπεριφέρονται τα κράτη εντός των συνόρων τους.

Η κυβέρνηση Τραμπ απέφυγε να ασκήσει κριτική στον τούρκο πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν για τη σύλληψη του κύριου πολιτικού αντιπάλου του (Εκρέμ Ιμάμογλου), στον πρωθυπουργό του Ισραήλ Μπενιαμίν Νετανιάχου για επανειλημμένες προσπάθειες αποδυνάμωσης της δικαστικής εξουσίας, ή στον επί σειρά ετών πρωθυπουργό της Ουγγαρίας, Βίκτορ Ορμπαν, ο οποίος υπονομεύει σταθερά τους δημοκρατικούς θεσμούς.

Ενώ ο Τραμπ έχει επικρίνει την εξωτερική πολιτική του ρώσου προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν και την οικονομική πολιτική του κινέζου προέδρου Σι Τζινπίνγκ, δεν έχει θίξει το ζήτημα της καταστολής των δύο λαών από τους ηγέτες τους. Η κυβέρνηση Τραμπ έχει επίσης περιορίσει τη χρηματοδότηση ή έχει προβεί στη διάλυση πολλών από τα Μέσα (περιλαμβανομένων του διεθνούς ραδιοτηλεοπτικού δικτύου Voice of America, του Οργανισμού Διεθνούς Ανάπτυξης και του Εθνικού Ιδρύματος για τη Δημοκρατία) που χρησιμοποιούνται εδώ και καιρό για την ενίσχυση της κοινωνίας των πολιτών και των δημοκρατικών κινημάτων σε όλον τον κόσμο.

Πιο κοντά σε μια δημόσια διατύπωση του νέου δόγματος (ο Τραμπ) έφτασε την 13η Μαΐου στη Σαουδική Αραβία. Μίλησε με θαυμασμό για αυτό που περιέγραψε ως τον μεγάλο μετασχηματισμό της χώρας, προσθέτοντας ότι «δεν προέρχεται από δυτικούς παρεμβατιστές… που σας δίνουν διαλέξεις για το πώς να ζείτε και πώς να διαχειρίζεστε τις υποθέσεις σας… Τα τελευταία χρόνια, πάρα πολλοί αμερικανοί πρόεδροι παρασύρθηκαν από την ιδέα ότι είναι δική μας δουλειά να εξετάζουμε τις ψυχές των ξένων ηγετών και να χρησιμοποιούμε την πολιτική των ΗΠΑ για να απονέμουμε δικαιοσύνη για τις αμαρτίες τους».

Οι ενέργειες του Τραμπ και, κυρίως, η επιδίωξή του για επιχειρηματικές συμφωνίες με αυταρχικές κυβερνήσεις στον Κόλπο και αλλού, υπογραμμίζουν τη σημασία αυτών των λέξεων. Σε αντίθεση με τον Ρίγκαν, τον Κάρτερ, τον Μπους, τον Μπαράκ Ομπάμα και τον Τζο Μπάιντεν, ο Τραμπ έχει καταστήσει σαφές ότι οι ΗΠΑ δεν έχουν κανένα συμφέρον να υπερασπίζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία, να επικρίνουν τις αυταρχικές καταχρήσεις και να ασκούν πιέσεις για την απελευθέρωση πολιτικών αντιφρονούντων.

Βεβαίως το δόγμα τού «κοιτάζω αλλού» αποφεύγει το είδος της υπερβολής που χαρακτήριζε την προεδρία Μπους, όταν ο ζήλος για τη διάδοση της δημοκρατίας οδήγησε στη δαπανηρή και άστοχη εισβολή στο Ιράκ. Διευκολύνει επίσης τις ΗΠΑ να συνεργάζονται εποικοδομητικά με κυβερνήσεις που εφαρμόζουν πολιτικές στο εσωτερικό τους, οι οποίες, υπό κανονικές συνθήκες, θα εμπόδιζαν τις εμπορικές συναλλαγές και τη συνεργασία στο πλαίσιο κρίσιμων διμερών, περιφερειακών ή και διεθνών ζητημάτων.

Αλλά αυτές οι εκτιμήσεις αντισταθμίζονται από τα μειονεκτήματα της νέας προσέγγισης. Το Δόγμα Τραμπ αυξάνει τις πιθανότητες οι κυβερνήσεις που έχουν τέτοιες αυταρχικές τάσεις, να εντείνουν την καταστολή στο εσωτερικό καθώς και τις προσπάθειες υπονόμευσης της δημοκρατίας –μια μορφή διακυβέρνησης που συχνά συνδέεται όχι μόνο με μεγαλύτερη προσωπική ελευθερία αλλά και με ελεύθερες αγορές που υποστηρίζονται από το κράτος δικαίου και λιγότερο επιθετική εξωτερική πολιτική. Η προώθηση της δημοκρατίας ωφελεί, έτσι, τους αμερικανούς επενδυτές και περιορίζει τον κίνδυνο να εμπλακεί η Αμερική σε δαπανηρές ή παρατεταμένες αλλότριες συγκρούσεις.

Το Δόγμα Τραμπ απομακρύνει επίσης τις ΗΠΑ από πολλούς από τους παραδοσιακούς φίλους και συμμάχους τους, οι περισσότεροι από τους οποίους, όχι τυχαία, τυχαίνει να είναι δημοκρατίες. Μια τέτοια αποξένωση λειτουργεί ενάντια στην αμερικανική επιρροή.

Ομως η ικανότητα των ΗΠΑ να ασκούν μια εξωτερική πολιτική που προωθεί την ελευθερία στο εξωτερικό εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την προθυμία τους να εφαρμόζουν αυτά που κηρύττουν. Καμία χώρα δεν μπορεί να μιλάει χωρίς να περνάει από τα λόγια στις πράξεις και η παραβίαση από την κυβέρνηση Τραμπ πολλών από τους κανόνες και τις πρακτικές που στηρίζουν τη δημοκρατία θα υπονόμευε την ικανότητά της να την υποστηρίζει αλλού, εάν το ήθελε.

Κανένα δόγμα δεν είναι απολύτως συνεπές –κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, οι ΗΠΑ συχνά υποστήριζαν αντικομμουνιστές που ήταν κάθε άλλο παρά δημοκράτες– και το δόγμα του Τραμπ δεν αποτελεί εξαίρεση. Υπάρχει μια ιδιοτελής, δεξιόστροφη προκατάληψη. Η κυβέρνησή του έχει ασκήσει κριτική στις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και έχει καταστήσει σαφή την προτίμησή της για ακροδεξιές δυνάμεις, περιλαμβανομένου του εθνικιστή Κάρολ Ναβρότσκι, ο οποίος κέρδισε την προεδρία της Πολωνίας. Παρά τον περιορισμό της εμπλοκής της Αμερικής στο εξωτερικό, ο Τραμπ έχει επίσης διεξαγάγει μια εκστρατεία κατά της Γροιλανδίας και του Καναδά. Αλλά αυτά είναι εξαιρέσεις. Η ουσία του Δόγματος Τραμπ –να μην επιτρέπει στην αντιδημοκρατική διακυβέρνηση να εμποδίζει την επιχειρηματική δραστηριότητα– είναι σαφής.

Για πολύ καιρό, οι ΗΠΑ επιδίωκαν να αλλάξουν τον κόσμο, ενοχλώντας ορισμένους και εμπνέοντας άλλους. Αυτές οι μέρες έχουν περάσει, κατά κάποιο τρόπο καλώς, αλλά κυρίως κακώς. Οι ΗΠΑ έχουν αλλάξει. Αρχίζουν να μοιάζουν με πολλές από τις χώρες και τις κυβερνήσεις που κάποτε επέκριναν και αυτό είναι τόσο τραγικό όσο και ειρωνικό.

---

O Ρίτσαρντ Χάας είναι επίτιμος πρόεδρος του Council on Foreign Relations, ανώτερος σύμβουλος στο Centerview Partners, διακεκριμένος ακαδημαϊκός υπότροφος στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης και συγγραφέας του εβδομαδιαίου ενημερωτικού δελτίου Home & Away της Substack. Το κείμενο αυτό αναδημοσιεύεται για την Ελλάδα από το Project Syndicate.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News